У Караткевич Лисця Каштанау
Владимир Короткевич «Листья каштанов». Всё о книге: оценки, отзывы, издания, переводы, где. Просьба давать не нагугленый ссылки,а те,которыми сами пользовались) Заранее спасибо). Владимир Короткевич — на странице писателя вы найдёте биографию, список книг.
Лісце каштанаў ЛІСЦЕ КАШТАНАЎ I Чалавек можа сказаць, што ён не любіць мора, сіняга мора, ласкавага, цёплага - і яму не павераць. Чалавек можа сказаць, што ён не любіць светлай-светлай срэбнай поўні над цвітучым садам, у якім вішні купаюцца ў зеленаватым месячным святле, стаяць, як хмары, як белыя прывіды - і з яго толькі пасмяюцца, падумаюць, што ён арыгінальнічае, асабліва калі ў кампаніі ёсць прыгожыя дзяўчаты. А я веру, калі такое здараецца, таму што.Нехта можа не паверыць мне, але я і сам не люблю адной з самых прыгожых з'яў на зямлі. Не люблю лістоты каштанаў.
Жоўтай, асенняй, залацістай пад сонцам, лапчастай (а за ёй сіняе-сіняе неба залатой восені). Прыгажэй за яе няма на зямлі. Вулкі ў залатых каштанах ныраюць то ўгору, то ўніз. Наводдаль цьмяна, як праз ваду, плавяцца ў няяркім сонцы залатыя купалы цэркваў. Лістота звініць, калі яе зграбаюць у купы, у якіх так добра куляцца дзецям і закаханым юнакам. Замілаванне такое, што глянь на ўсё гэта - і памры, бо сэрца разрываецца ад прыгажосці ўвядання.
I адначасова ад балеснай тугі, ад незваротнасці ўспамінаў, ад спозненых шкадаванняў, ад непапраўнасці. Ад нянавісці. I няхай з гэтай прычыны ніхто не лічыць мяне дурнем. Не, не дурнем, а вар'ятам. Пах, фарба, прадмет, пейзаж, успамін накладаюць часам на наша жыццё такі цень, такую пячаць, наносяць нашай душы такі ўдар, што, напэўна, успамінаюцца пасля нават у хвіліну смерці.
Я насцярожана стаўлюся да татарнікаў. Здаецца, што можа быць прыгажэй: гордая, моцная расліна ў малінавай шапцы, уся натапыраная дзідамі, калісьці сімвал нашай зямлі. Але я памятаю, як раслі яны на чыгуначным насыпе і як пасля налёту на эшалон чырванелі на іх кроплі крыві.
I я ніколі ў жыцці не завяду ў хаце вавёрку. Я люблю сядзець у загарадным доме і сачыць праз акно, як яны бегаюць у заснежаных дрэвах - зыркі, жывы язычок агню, - люблю, калі яны раніцай цакочуць і стукаюць у шыбу (просяць арэхаў або проста хлеба), але - не завяду. Калі я быў у 'ястрабках', то ў нашым напаўдзіцячым атрадзе быў хлопец, і ў яго была ручная вавёрка. Вечна ездзіла ў яго на плячы, забіралася спаць у кішэнь гімнасцёркі, харошая была. Мы ўсе яе дужа любілі, падгадоўвалі. А потым даведаліся, што рэшткі банды Боўбута прарываюцца на паўдзённы захад, і нас паставілі ў самае бяспечнае месца, ледзь не ў тылу, на ахову хлебных складаў - і хто ведаў, што Боўбут пойдзе гэтым, самым нязручным шляхам.
Самым, здавалася, складаным для яго. Некалькі гадзін страляніны. 3 усяго майго 'аддзялення' засталося два чалавекі.
Дык вось, т о й ляжаў дагары, і трава пад галавою намокла і пацямнела, і вавёрка цакатала ў яго на грудзях. Куля трапіла яму ў рот (відаць, крычаў нешта) і разнесла патыліцу.
Калі хлопцаў хавалі, яна, вавёрка, таксама ўсё сакатала на краі ямы. Не, я ніколі не завяду сабе вавёрку. Але гэта было годам-двума пазней, на паўночнай мяжы Палесся. А тады, калі было лісце - тады мы былі проста хлопцы, якія часам яшчэ гулялі ў вайну. Нам было яшчэ мала! А мы ж сербанулі яе, вайны, вышэй глоткі, усе гэтыя напалову падлеткі, напалову юнакі, у характары якіх часам прарываліся нават дзіцячыя рысы.
Нам было па чатырнаццаць - пятнаццаць - шаснаццаць год. I мы проста не дагулялі ў галодным нашым дзяцінстве. Пра іншых з нашай 'банды' я раскажу пазней. Што ж датычыцца мяне, то мой лёс склаўся - у двух словах - так. Эвакуіравацца не здолелі. Пайшлі ў пушчу. Бацька - партызанскі разведчык, я - партызанскі сувязны.
Пазней, калі прыляцеў з Вялікай зямлі першы самалёт - чатырох дзяцей з нашага атрада вырашылі адправіць з ім, далей ад небяспекі. Я хацеў пераседзець у лесе - выдала, зараза, сучка нашага 'баці'. Адправілі сілком.
Адзінае было суцяшэнне, вельмі дурацкае, што ніхто з гэтых дарослых боўдураў, нават 'баця', не бачыў, як прыгожа выглядае зверху лінія фронту, асабліва калі б'юць зеніткі. Інтэрнат на Урале, некалькі беспаспяховых уцёкаў. Урэшце, уцёк зусім і некалькі месяцаў беспрытульнічаў. Краў, што праўда, толькі ў чужых гародах. Даходзіла да таго, што пасвіў у паўночным Казахстане вярблюдаў - хочаце верце, хочаце не.
Дзівам адшукаў бацькоў (бацька быў дужа патрэбны спецыяліст, і яго перакінулі 'на мацярык' адным з наступных рэйсаў). Пасля былі вызвалены два невялічкія лапікі Беларусі, і 'продка' майго паслалі на вызваленую тэрыторыю, некуды пад Лёзна. Браць мяне з сабою ён не хацеў, і мы разумелі чаму, па эзопаўскіх намёках у лістах: 'Матылі лётаюць, ды толькі высока.' Якраз у гэты момант праязджаў праз наш горад мой дзядзька, якога перавялі з Далёкага Усходу на фронт, і ўзяў нас з сабою ў вялікі паўдзённы горад, ад якога немцы адкаціліся куды далей, чым ад Лёзна. Там у вялізным прасторным двары знайшлася кінутая хата, флігель, што ўвесь тануў у зараслях бэзу. Было цвёрда вядома, што гаспадары загінулі.
I мы занялі флігель. I сталі жыць. Вялікі паўдзённы горад.
Уласна, чаму менавіта так? Чаму наша літаратура поўная гарадамі Энскамі, Ліпскамі? Мы сядзелі ў Адэсе, на беразе Энскага мора. Дык вось, гэты вялікі паўдзённы горад быў Кіеў. Не той, што зараз, багаты, людны, звонкі ад галасоў і смеху, ад шолаху фантанаў і гулу машын, а ціхі, нібы прыглушаны, нібы ледзь ачухаўся ад страшнага сну, зразумеў, што ўсё мінула, і пацягнуўся насустрач сонцу, але яшчэ не смяецца, бо не можа да канца паверыць у радасць, і толькі нясмелай, харошай усмешкай сустракае неба, і сінь Дняпра, і цвіценне белай акацыі.
Рэдка-рэдка сустракаліся на вуліцах людзі: можна было прайсці вулачку і не сустрэць ніводнага прахожага. Тры разы на дзень праходзіў былым Бібікаўскім, а цяпер Шаўчэнкаўскім бульварам трамвай. Дацвітаў язмін, і перад трамваем узляталі белыя матылі. Разбурэнні віднеліся галоўным чынам на Крашчаціку і на тых частках іншых вуліц, што прылягалі да яго. Нібы вялікая рака ў страшэнным разліве панішчыла не толькі свае берагі, але і берагі ў вусцях тых рэк, што ўпадалі ў яе.
Гэта было лета поўнай, нічым не закаламучанай волі. Такога не здаралася ў мяне ні дагэтуль, ні пасля і, відаць, ніколі ўжо не будзе. Гароду мы не мелі - позна прыехалі і позна было заводзіць. Дзядзька паехаў на фронт. Хатнім было не да мяне.
Няма чаго было нават рыхтавацца да вучобы: Беларусь вызвалялася і восенню мы меліся ехаць туды. Заставалася толькі біць лынды, што я і пачаў рабіць з пераменным поспехам, падлетак, якому быў аддадзены на гэта лета свабоды амаль увесь пусты горад. Вулка над вулкай - можна з тратуара ступіць на дах дома, - і вузкія жалезныя сходы вядуць з верхняй на ніжнюю, а ў дворыках цвіце акацыя, надзімаецца на ветры латаная бялізна, варыцца на цаглінах убогі абед. Паўсюль сляды нядаўняга страшнага сну. Вось на доме, адзін над адным, шэсць масіўных тоўстых квадратаў шакаладнага колеру.
На кожным літара, таксама масіўная, белая: 'Kа-f-f-е-е'. Пазней лацінскія літары збілі, тым болей што і кавы ў горадзе днём з агнём было не знайсці.
I цяпер шыльда гаварыла па-ўкраінску 'Хліб', а два шакаладныя квадраты віселі дарэмна, так сабе. Дужа хацелася хлеба. Урэшце і яго ў горадзе было не на шмат болей за каву. За горад я не дужа хадзіў. Там было яшчэ шмат мін. Амаль кожны дзень можна было чуць: 'У Галасіеўскім лесе, у Бучы, у Пушчы-Вадзіцы, на Цялічцы падарваліся адзін.
Сем чалавек'. Хапала і горада. Я адчуваў сябе шчаслівым. I толькі зрэдку - хаця я і не асабліва пакутаваў гэтым - рабілася сумна, што няма ў мяне таварыства. Але равеснікаў не было. Падлеткаў увогуле было дужа, дужа мала ў толькі што вызваленым горадзе.
Наш двор быў вялізны - цяпер на яго месцы два шматпавярховыя будынкі з садкамі вакол іх, - досыць шчыльна абкружаны чатырох- пяці- і двухпавярховымі дамамі, каменнымі і драўлянымі флігелямі. Але гэта толькі здавалася, што вакол - муры. Садкамі, памыйкамі, сям-там цераз платы можна было выйсці на кожную з навакольных вуліц.
Адна палова двара - уздоўж - была значна вышэйшая за другую. Узгорак, што яднаў адну з другой - то стромы, то спадзісты, - зарос дзікай вішняй, рэдкай абламанай акацыяй, нейкімі іншымі хмызамі, і травамі, і паслёнам, які на Паволжы і ў Арэнбургу, з якога я прыехаў, вельмі недасціпна называюць бзнікай. I вось, калі аднойчы я ішоў пад адхонам, аднекуль зверху, з-за стромы, вылецела страла і, слабая пры канцы лёту, упала ў пыл ля маіх ног. Страла была хоць куды: пярэстая, крыж-накрыж апераная, перацягнутая ў гэтым месцы жылкай. Амаль адразу наверсе зашапацеў бур'ян. Гэй, аддай стралу. Я ўзняў галаву.
Над урвішчам на кукішках сядзелі тры - аж цэлых тры! - хлопцы майго ўзросту. Гаварыў адзін, моцны, досыць высокі, з правільна круглай галавой. Усмешка ў яго была - дзіва якая белазубая і прыгожая, вочы - пераспелыя чорныя вішні. Калі яны мокрыя, у іх іскрачкамі адбіваюцца то акно, то лямпа, то проста прамень. На, - кінуў я яму стралу.
Толькі ж вочы трэба мець, хлопцы. Куды пуляеце? Другі, танклявы і цыбаты, дужа ладны тонкім інтэлігентным абліччам, з сінімі доўгімі вачамі і тонкім, са згорбінкай, носам, сказаў круглагаловаму: - Я ж казаў, Ролік, каб глядзелі. А раптам даросламу ў галаву?
Трэці, цельпукаваты і каржакаваты, з тых, каго нават у дзяцінстве завуць 'мужыкамі', 'дзядзькамі' і 'старымі' - ён-та і трымаў у руках доўгі, з яго велічынею, лук, - паглядзеў на мяне невялікімі дрымучымі вочкамі. Сказаў басам: - Міліцыянеру? - і паціснуў плячамі. Калі, скажам, дзіцёнку, - сказаў я, - дык, значыць, можна ў галаву, галовы яловыя? - Ну, занадта разумны, - прабасіў 'мужычок'.
Я палез на строму, з каранямі выдзіраючы бур'ян. Калі ўрэшце, увесь абсыпаны пылам і калючкамі, я ўскараскаўся наверх, сеў і, зняўшы тапачкі, пачаў высыпаць з іх зямлю, круглагаловы Ролік спытаў: - Адкуль такі? Нешта мы цябе не бачылі. Не з Чкалава?
- спытаў гожы, - Што такое? Яўрэйскі базар. Ясна, не адтуль, - сказаў 'мужычок'. Не з Падвальнай?
- пытаў Круглая Галава. Не з Фундуклееўскай? Я гэтыя конікі ведаў, але што зробіш: - Што такое Фундуклееўская? - Ну, цяпер вуліца Леніна. Ведаў я гэтыя конікі: спецыяльна называць вуліцы іхнімі старымі назвамі, каб зведаць, карэнны ты, вышэйшай ты пароды чалавек або так, збоку прыпёку - з дзесятага ветру.
Сам колькі разоў так рабіў. А яны, відаць, хацелі выпытаць яшчэ, ці не з другога я канца горада, ці быў тут, калі. Не з Банкаўскай? А што, на Адольфгітлерштрассе таблічкі паўсюль ужо збілі? - Кіньце, хлопцы, - сказаў Ролік, - ясна, нетутэйшы. Я з гэтага двара.
Хлопцы пераглянуліся. Гэта ўжо была як бы іншая справа.
Я нібыта рабіўся прыналежным да іхняга двара, сваім, дваровым. А-а, новенькі, - сказаў 'інтэлігент'. Гэта не таго палкоўніка, які тыдзень таму назад прыехаў?
- А ён куды адразу з'ехаў? Ён начштаба аднаго з франтоў.
У вачах новых знаёмых нарадзіўся цень павагі, - Фф-ю-у. спытаў Ролік. Зашмат ведаць хочаш. Гэтага казаць нельга. Ваенная тайна?
Задавака, - сказаў прыгожы. А я вось табе дам, - устаў я. Кінь яго, Жэнька, - сказаў 'гожаму інтэлігенту' Ролік. Кінь яго, Багдане.
Не хоча - не трэба. I тут, цалкам раптоўна для мяне, затаранцеў, засакатаў з бур'яноў паўдзённай гаворачкай галасок дзяўчаняці: - А я вось і ведаю. Я ката іхнім суседзям прыносіла. 'Мышы, кажуць, заелі'. То гэты кот, якраз, стаў у апракінутую табурэтку і лапкамі - на перакладзінкі. Яны мілуюцца: 'ах-ах', а ён узяў і наваліў туды.
Дык ты адно гэта і ведаеш? - з пагардай спытаў 'мужычок' Багдан. Не, - азваўся галасок з бур'яну, - я, як прыносіла, чула. Веставы ягонага дзядзькі - татарын, ці бурат, ці алтаец. Патракоў прозвішча. Не таранці, - сказаў Ролік. Дзела кажы.
Першага Беларускага фронту. Хлопцы зарагаталі.
Ну вось, - адсмяяўшыся, сказаў Ролік,.ваенная тайна. Браты ёсць? I родных, і траюрадных, і ўсякіх. Па чутках, мала хто застаўся. Немцаў ненавідзіш? - Пытаеш яшчэ. На фронт уцякаў?
Адзін раз, у сорак другім яшчэ, вярнулі аж з-пад самага Мажайска. Я таксама, - уздыхнуў Ролік, - тожа мне яшчэ, выабражалы, лішнія рукі ім непатрэбныя. Як быццам горшыя. Ідуць - хвігай носа не дастанеш. А ў нас толькі ўсяго і няшчасця, што гадоў не дабралі. Ён у час выказаў свае пачуцці і выліў горкую сваю крыўду.
Таму што мне пачалі ўжо абрыдаць гэтыя пытанні і адказы. Як на допыце ў міліцыі. А я гэтых допытаў за гады беспрытульных бадзянняў бачыў болей, чым ён галавамыек ад бацькоў. Цябе як клікаць? - спытаў круглагаловы. Васілько Стасевіч, - адказаў я.
А я Раланд Дзмітрэнка. Па-ўкраінску хаця разумееш? - А чаго тут разумець? А оцэ мая гвардыя. Гэты, з лукам, палтаўскі. Та хіба ў Полтаві людэ - у Полтаві ж галушкі. Багдан Цар, - адрэкамендаваўся 'мужычок'.
А гэта наш ідэолаг. Бацька мой за Махном ганяўся, то казаў, што ў таго ціла тачанка була з ідэолагамі. Вось і мы яму завядзём. Жэнька, адрэкамендавацца паслу дружняй дзяржавы.
Яўген Кульба, - ляснуў босымі пяткамі прыгожы. Пяткі былі хаця і босыя, але не парэпаныя, белыя. Відаць, хадзіць босым - гэта было нешта накшталт уніформы на час гульні. I тут я здзівіўся яшчэ больш. 3 зарасцяў выбралася, нават скочыла, як тыгра, бо джунглі на добрую чвэрць складаліся з крапівы, дзяўчо год пятнаццаці.
Схілілася, пачэсваючы вельмі доўгія, падрапаныя ногі шакаладнага колеру, пасля пацерла каленкам аб каленка, ускінула галаву - чорна-бурыя валасы цяжкай хваляй шыбанулі назад - і ўсміхнулася мне, і я ўбачыў цёмна-сінія вочы з ненатуральна велічэзнымі, па-вар'яцку вясёлымі чорнымі зрэнкамі. Здароў, хлопцы, здароў, новенькі. А божа ж мой, белы які. Ну, белы які.
Зноў ты тут, - з прыхаванай пагрозай сказаў Багдан. Зноў вяжашся. I не да цябе.
I зусім-зусім не да цябе. Мне унь на гэтага, пляменніка, зблізу паглядзець хочацца.
А месца тут ты не купіў, не купіў, кажу. Багдан цяжка ўздыхнуў.
Хлопцы паціснулі плячамі, нібы пакарыліся лёсу. А яна села насупраць мяне, абхапіла падрапанымі рукамі падрапаныя каленкі і стала бессаромна разглядаць, схіляючы галаву то на адзін, то на другі бок. Засталася, відаць, збольшага задаволеная.
Я Нонка Юніцкая. Калі Ролік і Багдан гаварылі на гарадской украінскай, а Жэнька - на рускай мове, хаця і са значным украінскім акцэнтам, то ў гэтай была ўвогуле не мова, а чорт ведае што. Гэта быў той паўдзённы жаргон, на якім гамоняць вялікія чарнаморскія партовыя гарады. Я не маю ні сілы, ні ўмення, ні, шчыра кажучы, жадання перадаваць усе гэтыя тропы, ідыёмы, усю безліч жывых інтанацый. Ды гэта і немагчыма, таму што больш за словы гралі тут паўдзённыя жэсты, міміка, рухі ўсяго цела. Гэта было - жах як 'па-малдаванску' і дзіўна, жах як прыгожа. Дый тып яе, калі разабрацца, быў дзіўны.
Тут табе і ўкраінская і малдаўская, а можа, і кропля цыганскай крыві (я пераканаўся ў гэтым, калі пазней убачыў, як яна танцавала). Гэты самы, замучыў ён цябе пытаннямі. I з чыста дзявочай логікай адразу ж спытала: - Біцца ўмееш? - Нонка, - пагрозліва ўзвысіў голас Раланд.
Хто тут атаман? Тэж мне, Раланд - атаманд. Цыц, - Ролік ліхаманкава стараўся ўтрымаць у руках свой скіпетр. Тут я пытаю. Страляць, бегаць умееш?
- То ходзімо на Дніпро. Ролік устаў, пакінуўшы, такім чынам, апошняе слова за сабой. II Мы ішлі вуліцамі пустога горада, і рэдкія прахожыя здзіўлена глядзелі на нас: цуд боскі, такая вялікая група падлеткаў.
Мусіць, так, са здзіўленнем і лёгкім пабойваннем глядзелі мірныя жыхары Парыжа на вясёлых мушкецёраў, якія вярталіся з начной папойкі. Усю гэтую мушкецёрскую баладу псавала толькі Нонка. Ніхто, вядома, і не падумаў узяць яе з сабою, але ніхто і не падумаў забараніць цягацца за намі. Гонару зашмат – звяртаць увагу на дзяўчо. I вось яна цягнулася за намі кроках у дзесяці і насвіствала нешта “старарэжымнае”, накшталт: “Алёша, ша! Возьми полтоном ниже, к чему Одессу-маму вспоминать?” Мяне заўсёды здзіўляла, адкуль Чарлі Чаплін узяў гэты матыў, каб на яго аснове стварыць музыку для сваіх “Агнёў вялікага горада”?
Можа, ад нейкага п’янага марачка-адэсіта ў партовым шынку? Мы не звярталі на Нонку ўвагі.
Ролік усё яшчэ быў ва ўладзе сваіх цяжкіх думак: – На фронт цяпер трапіць – і думаць няма чаго. Бацькі падымуць хай. Зловяць, адправяць назад пад цёплы радзінны дах.
Гэта яны ўмеюць. – А вось, кажуць, банды ў Заходняй Украіне ходзяць. Вось уцячы б, ды ў “ястрабкі”. – Табе “ўцячы”, а мне, відаць, так і так гэтым займацца давядзецца. Там, – сказаў я.
– Дый тут не дужа ўцячэш, – уздыхнуў Дзмітрэнка. – Вернуць і адтуль, як з фронту.
– Так, – сказаў я, – абклалі, як мядзведзяў. Выхаду, бадай што, і няма.
– загадкава ўсміхнуўся Ролік. – Як пашукаць, то заўсёды яго знойдзеш, выхад. I раптам кінуў: – Варочай, хлопцы, на Уладзімірскую. Пройдзем паўз універсітэт. – I толькі тут “звярнуў увагу” на Нонку. – Чаго ты цягнешся?
Чаго цягнешся, кажу? – А я не за вамі, сокіл ты мій, – Нонка ўсміхнулася краёчкам рота, паказаўшы некалькі снежных зубоў. Вуліца не твая. Куды хачу – туды іду.
Багдан шумна ўздыхнуў: – Такая ўрэдная, зараза. Вось спаймаю неяк. Нонка, відаць, слухала. Таму што амаль адразу пачала нешта ціха мармытаць, прыстукваць падэшвамі сандаляў, а потым перайшла на лёгкую, вельмі спрытную чачотку. Ох, яблучко, Ди ïз Гапоніï, – Дівки з нашого двора, Як півоніï. – Тожа мне півоня, – буркнуў Багдан.
– Пустазелле ты. – Ды кінь ты яе, хай хваліцца, – сказаў Жэнька. Ох, яблучко, Ди ïз Гамерики, – Хлопці з нашого двора, Як вареники. I растлумачыла: – Такія тоўстыя, лянівыя, белыя, бы ў смятане. – Ой, вушы надзяру, – сказаў Ролік.
– А ты спачатку наздагані. Я ачухацца не паспеў, як Ролік нечакана вертануўся і кінуўся на гэтае злашкоднае стварэнне.
Гэта было так нечакана, так бліскавічна, што я раз і назаўсёды зразумеў, якая імгненная рэакцыя, які імпэт тояцца ў гэтым нязграбным на выгляд целе. Ён ужо выцягнуў руку, каб схапіць, але Нонка таксама крутанулася, выслізнула, і тут яе нібы з цецівы спусцілі: ляцела стралой, вялізнымі скачкамі, закінуўшы галаву, выпнуўшы ледзь абазначаныя грудзі. Шакаладныя ногі мільгалі з такой хуткасцю, што рухі іхнія, здавалася, цяжка было заўважыць. I хаця Раланд таксама бег так, як рэдка бегаюць хлопцы – амаль адразу стала ясна, што гэтую казу яму не дагнаць. Урэшце ён гучна затупаў нагамі на месцы і пайшоў назад. – Чорта яе дагоніш, – прысаромлена сказаў ён.
– Ляціць як куля. I на Падвальную адна ходзіць, і на яўбаз. I ніводнаму з тамтэйшых хлопцаў яе ані разу злапаць не ўдалося.У густых шатах каштанаў стаяў пахмуры бронзавы Тарас і глядзеў на чырвоную каробку універсітэта. Crack для hide my ip. Толькі каробка ад яго і засталася. Агонь злізаў месцамі новую даваенную фарбу, і з-пад яе праступала старая, “бычыная кроў”, якой Мікола I калісьці загадаў пафарбаваць універсітэт “за мяцежны дух”: яскрава-чырвоная, нібы мокрая, як кроў. Праз пустыя вачніцы акон мірна і ласкава ззяла сіняе неба канца ліпеня. Дзверы – правал дзвярэй – і вокны ніжняга паверха былі густа заплецены калючым дротам.
– Мы сюды прыйдзем міны шукаць. I бомбы, – сказаў Ролік. – Яны ўжо такія, без стабілізатараў, без усяго. Але корпус і іншае ёсць.
Мы выбухоўку выплавім у кіпетні, сфармуем, запалы ёсць. Мы ім уначы, каб ахвяр не было, учынім лазню.
Яны, гады, на нашым участку схілу сабе штаб-пячору выкапалі. Часавыя ўвесь дзень стаяць. I тут мы пачулі ззаду тупат. Азірнуліся і ўбачылі Нонку, якая ва ўсе лапаткі лупіла ў бок бульвара. Пасля да нас даляцеў скрогат, дробны звон, нейкае брынчанне. – крыкнуў Жэнька.
– Во пашанцавала! Мы прыўдарылі за Нонкай. Сапраўды, злева, страшна гайдаючыся, калоцячыся дробнымі дрыжыкамі, надыходзіў брынклівы, аблуплены трамвай. Нонка ўжо стаяла ў тамбуры і, подлая, прадавала зубы. Мы беглі за трамваем, наздаганяючы яго, хапаліся за парэнчу, набіралі хуткасць і скакалі на падножку. Апошняму, Багдану, давялося падмагаць, падцягваючы за каўнер. Трамвай гайдала так, што трэба было здзіўляцца, як ён не зляціць з рэек.
Мы крыху адсапліся. – Хто пячору выкапаў? Ролік хмыкнуў. – А чаму мы пыталі, з якой ты вуліцы? – насмешліва спытаў Жэнька. – Тут навокал усе нам ворагі.
I з Падвальнай, і з Пірагоўскай, і з яўбаза. Супраць усіх. – Культурны, – сказаў я. – I часта ж яны вам у косткі даюць?
– прабасіў Багдан. – Іх жа шмат. Столькі вуліц. У Роліка быў крыху заклапочаны выгляд: – Нас шэсць было. Цяпер двох бацькі з Кіева звезлі.
Адзін у больніцы. Крыху-крыху падарваўся. Ну, трох супраць дзесяцёх малавата.
Яшчэ завербаваць аднекуль трэба. Ваенны тэрмін: “роўныя сілы”. Трамвай набліжаўся да Крашчаціка, які ў гэтым месцы не быў разбураны. Нонка стаяла ля пярэдніх дзвярэй. Яна, дый усе мы і не падумалі браць білеты. У нас проста не было грошай, але мы рабілі выгляд, што грэбуем такой умоўнасцю, як білет. Кандуктары даўно і безнадзейна змірыліся з гэтым.
А можа, ім проста было прыемна, што вось і падлеткі ў горадзе з’явіліся, што горад, значыцца, ажывае. – Слухайце, хлопцы, – сказаў раптам Жэнька, – ёсць прапазіцыя, як спаймаць тую выжлачку. Прабіваемся наперад і, як пачнуць выходзіць, у штурханіне бяром пад руку. Скандаліць у тлуме не будзе. А як выйдзем – тут ужо яна – наша. Мы з абыякавымі мінамі пачалі праціскацца наперад.
Трамвай замаруджваў свой бег: закалаціліся, зазвінелі ацалелыя шыбы. Унутрана мы трыумфавалі. Ну і задамо мы зараз ёй дыхту! Не балюча, а так, каб ведала, як смяяцца з вышэйшай пароды. Трамвай яшчэ ляцеў ваўсю, але яна, відаць, заўважыла наш дэмарш, спакойна адсунула дзверы, узялася за парэнчу і, спінаю назад, як хлопец, як сапраўдны ас гэтай справы, скочыла на брук. Прабегла метраў дзесяць і, па крывой, выскачыла на тратуар, адкуль і паказала нам ружовы, доўгі, вельмі ж агідны язык. Нас пранесла ўжо метраў на трыццаць, і скакаць цяпер не было сэнсу.
Усё адно не дагоніш. А Нонка ўжо кінулася бегчы, каб не адстаць ад трамвая, не згубіць нас. – бурчаў Багдан.
– Во, халера! Во, чартоўка! Змяюка гэткая!
– Так, – сказаў Ролік. – Што ні кажыце, хлопцы, а нешта ў гэтай заразіне ёсць. Хоць і дзяўчо.
Мы вылезлі – Нонка была па-ранейшаму метрах у трыццаці ад нас. I тут здарылася тое, чаго я ні дагэтуль і ні пасля не дазваляў сабе. Стараўся, ва ўсякім разе, рабіць тое, што зрабіў тады, але не такімі метадамі. На рагу бульвара і Крашчаціка – я яшчэ здалёк, носам, пачуў гэта – быў хлебны магазін. Цёплы, добры, самы прыемны на свеце пах гарачага, свежага хлеба ляцеў адтуль.
Пахнула спелай нівай пад сонцам, млынам, калі з-пад жорнаў зграбаюць гусіным крылом у мяхі рэшткі мукі, боханамі, што астываюць пад ручнікамі – і так прыемна падлезці пад ручнік і адкалупнуць збоку шорсткую гарачую скарынку, якая драпае дзясны, або і адрэзаць скібку, пасаліць яе шэрай буйнай сырой соллю, што храбусціць на зубах. Нам па картачках належала чатырыста грамаў хлеба на дзень. У правінцыі на карткі больш нічога не давалі, і гэтага было мала, дужа мала.
I ўсё ж ніхто з гэтай прычыны не ныў. Ведалі: даць болей проста немагчыма, калі хочам дабіць гэтую ненавідную свалоту, давесці справу да сапраўднага канца. Але тут здарылася тое, што абразіла нас, падлеткаў, да глыбіні душы.
Дарослыя, праходзячы, усміхаліся або паціскалі плячамі, а мы стаялі, як саляныя слупы, уражаныя, пакрыўджаныя. З нас нібы насмяяліся, абняславілі, аганьбавалі. I, галоўнае, не толькі з нас, а і з усіх гэтых нясытых людзей, якія мужна, аддана рабілі сваю справу і не скардзіліся. Не ведаю, ці дурань быў дырэктар, ці начальства ў яго было дурное. Але паабапал дзвярэй віселі дзве вялізныя рэкламы на шкле.
На абедзвюх былі тоўстыя румяныя пекары ў белых халатах і каўпаках. Яны прытанцоўвалі, і раты іхнія былі расцягнуты ў ідыёцкай усмешцы, а на расстаўленых пальцах правай рукі яны неслі падносы з пляцёнкамі – халамі, рагалікамі, плюшкамі, франзолямі, батонамі і іншым такім. А пад пекарамі было напісана такое: “ Качество хал выше похвал” I яшчэ: “ Пополнеть скорее чтобы, надо есть побольше сдобы” – Т-так.
Я зірнуў на Роліка і ўбачыў, што ў таго дрыжаць ноздры. У руцэ ягонай я заўважыў досыць вялікі ўламак цагліны. I тады я, сам не ведаючы нашто, нахіліўся і падабраў другі. – Ты ў левую, – праз зубы сказаў Дзмітрэнка.Дзынкнула, пасыпалася на тратуар шкло. Сівы мужчына на пратэзе кінуў погляд у наш бок і ўбачыў, як мы схаваліся ў бліжнім пад’ездзе.
З дзвярэй магазіна выбег дзядзька, падобны на “нябожчычкаў”-пекараў. Кінуўся да сівога, нешта загаварыў, зажэстыкуляваў. – Выдасць зараз, – сказаў Жэнька. – Цікаемо, хлопцы. I тут чалавек. Паказаў рукою на праспект і павёў ёю направа. “Пекар” кінуўся туды, а дзядзька накіраваўся проста да нашага сховішча.
Дыбаў, як жораў. Стаў, углядаючыся ў паўцемру: – Гэй, шалапуты, вісусы, вылазь! – забубнеў Багдан. – Канчай, – сказаў Ролік, – мы, мы.
Ясна, што мы. I выйшаў на святло. Сівы доўга разглядаў яго, нават узяў за патыліцу, закінуў галаву і паглядзеў у вочы. Потым пасварыўся пальцам і раптам.
Усміхнуўся: – Ну што, наваявалі? Майно дзяржаўнае пабілі, бандзюкі. Закурыў: – А ўвогуле нішто.
Гэта ж столькі людзей хадзіла, і ніхто каменем па гэтай брыдзе не трахнуў. Толькі, хлопцы, гэта ўсё ж не метад: каменем.
Словам трэба, дзеяннем дурасць біць. Маладыя вы, нецярплівыя. Ну, бяжыце сабе. I толькі калі ўскочылі ў руіны, зразумелі, што магло з намі здарыцца. Так-сяк адсапліся. Малайчына, – буркнуў Багдан.
– А я ж казаў, хлопцы, што рашучы, – загарэўся Жэнька. – Чаго б ён да нас на адхон лез? Маглі ж бы і карак натаўчы ўтрох. А камень як схапіў! – Камень я схапіў па дурасці. Гэта не работа. А ты з чаго так азвярэў, Раланд?
I пашкадаваў, што задаў пытанне. Вочы новага сябра, у першы і ў апошні раз, што я яго ведаў, чорныя, бліскучыя вочы былі каламутна-шызыя ад ярасці. Нібы плеўка засцілала іх, нібы дымка.
Такая, якая бывае на чорным вінаградзе. – Хлусню ненавіджу, – выціснуў ён. – Калі брэшуць – ненавіджу. – А яшчэ чаго ты ненавідзіш?
– іранічна спытаў Багдан. – Несправядлівасць ненавіджу, – хлопца нібы крыху адпусціла, і нечакана ён усміхнуўся ранейшай добрай, белазубай усмешкай.
– Хопіць ужо. Занадта хлеб добра пахнуў. I людзі ідуць і глядзяць. Не, хлопцы, гэта мы добра зрабілі.
А і сапраўды, пад’есці б чаго. – Съешьте эти тартинки, мистер Дмитренко, – сказаў Кульба. – И выпейте стакан этого доброго старого кларета.
Это подкрепит ваши силы. Мы зарагаталі. – Кларэт – кларэтам, а падмацавацца б трэба, – сказаў Багдан. – узняў руку Ролік. – У руіны, хлопцы. Праз нейкую хвіліну мы сядзелі ў былым “двары” разнесенага ўдруз дома.
Двор увесь зарос вялізнымі, у паўтара чалавечых роста лопухамі, якія даўно пайшлі ў ствол. На вяршынях ствалоў вожыкамі прымасціліся дзяды, якія так зручна ляпіць знаёмым у спіны, здаравенныя дзяды, зялёныя, з малінавымі шапачкамі. Мы лупілі гэтыя ствалы з самага нізу, здзіралі з іх скуру і агалялі белую пругкую мякаць. – Гэх, солі б, – уздыхнуў Жэнька. – Каб яшчэ соль, дык гэта ўвогуле было б поэзі.
Наслаждзец суцэльны. Ролік выцягнуў з-пад сто разоў мытай футболкі бруднаваты вузлік: – Знойдзем і соль. Праз хвіліну мы мачалі лопухавыя сцябліны ў буйную соль і апляталі так, што за вушамі пішчала. – Эх, каб гэта яшчэ хлеба, – уздыхнуў Багдан. – Распанеў, – пырснуў Жэнька, – а мо вашамосць з’ела б труфеляў з анчоўсамі? – Ну вось, – сказаў урэшце Ролік.
– А цяпер дэсерт. Той, што за гумном. Вылезлі мы з руінаў толькі тады, калі напалову абдзерлі шаўковіцу, якая расла тут жа, у закутку між муроў, што зберагліся нейкім дзівам. Раты ў нас былі чорныя, але прынамсі хаця не так смактала ў жываце. – Набарабаніліся, – залупіўшы футболку і ляскаючы сябе па загарэлым пузе, сказаў Ролік. – Ну, цяпер і ў дарогу можна. I ведаеце, якую мы яшчэ даброту атрымалі?
– Нонкі няма! – з захапленнем гікнуў Жэнька. Як да камянёў, так іхняга племя з сабакамі не знойдзеш. Мы падышлі да трамвайных рэек.
Пасярэдзіне Крашчаціка была ачышчана вузкая палоска дарогі, амаль сцежка. I на рэйках стаяў куртаты трамвайчык, “запрэжаны” ў платформу. Платформа была загружана бітай цэглай, брыламі гэтай самай цэглы і ўламкамі бетону, з якога змеямі тырчала ржавая пакручаная арматура, – Хлопцы, – сказаў Дзмітрэнка.
– Як толькі зазвоніць – чапляйся. Чаго нам аж да плошчы Калініна пешшу тупаць.Трамвай крануў з месца. I паплылі, паплылі, паплылі перад намі віды, адзін жахлівей за другі.
Дамы, падобныя да выветраных скалаў у пустэльні, страшныя, немыя, як пачварныя старажытныя замкі. Бетонныя брылы хістаюцца на арматуры, ледзь наляціць вецер.
Патокі друзу, жвіру і пяску сплываюць між іх. Дамы, разбітыя ўшчэнт, і дамы, разрэзаныя, як пірог, і таму яшчэ больш страшныя, з рэшткамі шпалераў на сценах, з перакінутым, разбітым раялем. Дамы, яшчэ зусім нядаўна жывыя і цёплыя, а цяпер – мёртвыя шкілеты былога дабрабыту, радасці, любові да дзяцей. Нам было кепска, як ніколі. – А кандзіцерскую на тым рагу памятаеш? – спытаў Жэнька. – Дзве трубачкі і вады з сіропам колькі хочаш: і апельсінавай, і яблычнай, і – Змоўч, – глухім голасам сказаў Ролік.
– Тут жыць болей немагчыма. Не таму, што немагчыма,. З сораму потым здохнеш, вось што. I калі сорам гэты ў нас яшчэ не зусім прапаў, то чым хутчэй мы задуманае зробім – тым лепей. Біць за гэта трэба, аж пакуль жоўцю рыгаць не пачнуць. – Наконт шаўковіцы. Трэба і яе набраць і насушыць у запас.
На лопухах не выедзеш. У лаўры, ля падземнага хода, яе – гай! Дарослыя, так званыя, туды не лазяць. А мужыкоў нашага ўзросту там, відаць, чорт ма! На даху сушыць будзем. – Нішто прыдумка, – буркнуў Багдан. Платформа раптам спынілася, і не паспелі мы спахапіцца, як над яе краем з’явілася, нібы выплыла поўня, круглае чырвонае аблічча з рудымі запарожскімі вусамі.
– Т-та-ак, – сказала поўня. – А я вязу дый думаю – а хто гэта ў мяне, а што гэта за вераб’і на платформе цывікаюць? Аж гэта паны Ракфелеры надыбалі ўласны трамвай.
Ну, і куды паедзем? На звалку, куды я гэты друз адводжу? Або проста ў КПЗ? Мы злезлі з платформы і пачалі перамінацца з нагі на нагу.
Чаго вы топчацеся? Вы што, мядзведзі ў клетцы? Я ж чалавечай мовай кажу: надыбалі трамвай, то куды везці?
Першы акрыяў Жэнька. Ступіў шаг наперад і гжэчна пакланіўся: – Прабачце, мілорд. Але не біць жа нам пяты па такім дрэнным бруку? Ну, мы і скарысталіся з гэтай карэты, якая дзяржаўная, а значыць, і наша. Калі справа ў аплаце, то атрымаеце па чэку ў банку Ракфелераў. Важаты літаральна анямеў ад гэткага нахабства.
– Якое, аднак, дзікунства цэй украінскі народ, – сказаў Ролік. – Ач, він навіть нэ знае, що такэ чэк. Невядома, чьш бы ўсё гэта скончылася, але тут з-за брылы скочыла даўганогая запыленая істота, крутнулася пад рукамі важатага, прабегла паўз нас і спынілася на бяспечнай адлегласці. – Божа, – толькі і сказалі ў адзін голас важаты і Ролік. – Што ж, вы думаеце, я не ведала, як вы дабірацімецеся? – хіхікнула Нонка. – Раз на Дніпро, то іншай дарогі вам няма.
Важаты махнуў рукой. Мы змрочна папляліся да Купецкага саду.
– Слухай, – сказаў Ролік. – Што ты цягаешся за намі?
Хто цябе прасіў, зараза? Сумленне ты маеш? – Маю, – нявінна сказала яна. – Не, – сказаў Жэнька, – я ўжо ніколі ад яе не адвяжуся.
Я пайду ў кіно – яна будзе лупіцца на мяне з экрана. Буду чытаць кнігу – гэта будзе кніга пра яе. Я буду паміраць – я н а будзе абціраць мне лоб і чытаць нада мною малітвы. А калі я здохну і буду стаяць перад уваходам у пекла – першая, каго я там убачу – гэта зноў будзе яна. I яна возьме мяне пад руку, каб праскочыць са мною і не адвязацца ўжо ніколі, ніколі. Мы мінулі кінатэатр “Паўлін” (гэта мы яго так назвалі) з яго вясёлкавай мазаікай і паныла папляліся алеямі. Ролік убачыў, што войска ягонае павесіла нос і мае страшэнную патрэбу ў нечым такім, што ўзбадзёрыла б яго.
Віна мы тады не пілі, а нават каб і прыйшла нам у галаву такая фантазія, яна б ніколі не стала рэальнасцю з-за адсутнасці грошай. Патрэбен быў жарт. Наводдаль сядзеў на лаўцы нейкі афіцэр. Ролік пачухаў патыліцу: – Вось, што хлопцы. Выпрабуем, якія нервы ў гэтых. А то ваяваць мы для іх маленькія, помсціць – маленькія, подзвігі рабіць – маленькія. Вялікія мы толькі, калі двойкі хапаем ці насваволім.
Вялікія мы толькі цэглу на суботніках цягаць. То што, зробім? – спытаў Багдан.
– А вось так. Як толькі мы падыходзім да лаўкі – вы па майму сігналу строга ў адну секунду выкрыкваеце кожны адно слова. Ты, Багдане, “ачы”, ты, Жэнька, “пічы”. Э-э, хлопцы, стоп! Аднаго чалавека не хапае. – Ды, можа, і без аднаго? – Не, брат, эфект не той будзе, – Ролік насуплена ўзважваў нешта і раптам крыкнуў Нонцы.
– Гэй, хадзі сюды! Ну, хадзі, каму я кажу?
Не бойся, дзерці не будзем. Ну, я табе кажу – не будзем. – I, нібы просячы прабачэння, ціха сказаў: – Усё адно ж не адвяжацца, чума гэткая. Хай ужо ідзе побач, дідько лысы з ёю. Нонка падышла. Тады зробім перастаноўку.
Ты, Жэнька, кажы “ачы”. Я кажу “пічы”. Ты, Нонка, “спічкі”, ты, Васілько, “яшчыкі”. А Багдан як самы басавіты хай крычыць “хр-рашч”. – А што будзе?
– спытала Нонка. – Усё гэта сальецца ў адно. А ў што – самі пабачыце. Мы параўняліся з лаўкай. Ваенны, лейтэнант, сядзеў і чытаў газету. I тут здарылася дзіўнае.
Як удар перуна, над паловай саду грымнула жудаснае, нібы гэта зрабіў Гарганцюа: – Апы-чы-і-хр-і-ашч!!! Смачны чох, ад якога як не разрываюцца барабанныя перапонкі і ў таго, хто чхае, і ў тых, хто побач.
Толькі чох пасілены ў тысячу разоў. Ваенны здрыгануўся, і тады Ролік пакланіўся і высокім урачыстым голасам, з халаднаватай перабольшанай ветлівасцю сказаў: – Будзьце здаровы. Мы гатовыя былі задаць лататы, але нечакана для нас ваенны зарагатаў. У яго з вачэй цяклі слёзы, і ён толькі паўтараў: – Ну, архараўцы, ну, залатая рота, ну, хуліганнё.
Нельга не зарагатаць самім у адказ на такі смех.Калі адсмяяліся, Жэнька, насмеліўшыся, сказаў: – Таварыш лейтэнант, пакажыце наган. Лейтэнант здалёк паказаў. – Гэта і не наган зусім, а “вальтэр”, – сказаў Раланд. – Няўдача – ты і ёсць няўдача, цюця – ты і ёсць цюця.
– Правільна, – сказаў лейтэнант. Мы паселі вакол яго на траве. – Слухайце, таварыш лейтэнант, – сказаў Ролік, – вось мы тут спрачаліся, ці патрэбныя на фронце рукі? Якія страляць умеюць? – То чаму тады. Чаму маці-Радзіма грэбуе такімі магутнымі рукамі, як вашы? А таму, што і без вас рук хопіць.
– Я ў партызанах быў у сорак першым, – сказаў я. – Тады, значыць, не хапала, а зараз. – Тады нявыкрутка была. Проста трапіў ты ў такое становішча. А цяпер нашто ж? Руіны ляжалі пад намі. Як вока сягае, мёртвы лес руін.
– Мы шмат хто яшчэ памром, – раптам сказаў лейтэнант. – Калі, скажам, і вам аж да нямогі таго самага хочацца – хто ж тады гэтую праказу, лішаі гэтыя з зямлі саскрабе, хто яе прыкрасіць? I потым, вы думаеце, мы іх пад корань звядзём? Будзем старацца, але нешта не дужа верыцца.
Так што хто будзе сачыць, каб у гэтага рака метастазаў не было. Дурні вы, дурні. Мы самае важлівае аддаём вам, а ў вас вочы, як у бычкоў крывёю наліліся і. Ролік махнуў рукой. – А-а, зноў тая песня.
А нам толькі б да іх дарвацца. – Ну, і чаго ж бы гэта ты так хацеў дарвацца? – У кожнага з нас тут свае прычыны. У мяне бандыты брата павесілі, але тут. Ну, пра сябе не буду.
Унь няхай скажа. Ну хаця Васілько. – У мяне гэтых прычын сотня, – буркнуў я. – Ну, я таксама толькі адну скажу. Братаву маю немцы ў лесе спаймалі з вядром солі. Ясна, куды соль.
Лупілі тыдзень. А яна ціхая была, стрэлаў баялася, кіно з пацалункамі гэтымі саплівымі любіла. Аж плача, бывала. Але тут ані слова.
Цётцы спатканне дазволілі. I даведалася яна, што ніхто іх, вязняў, не лячыў, а братаву лячылі. Спіна – адна рана. I ў ране гэтай чэрві завяліся. То гэтыя “дзеля дэзінфекцыі” ёй спіну соллю пасыпалі, той, што яна ў лес несла. На наступнае спатканне цётка прынесла ёй сарочку, а тыя кажуць: “Сваячкі вашай няма, вывезлі.” Ведаем мы, куды яе вывезлі.
Лейтэнант узяў мяне за падбародак, паглядзеў у вочы. – Ну вось, хлопец, і адказ. Такія, як ты, страшэнна патрэбныя будуць. Сёй-той можа і забудзе, бо на свае вочы не бачыў. А ты не забудзеш. I ўжо ніколі спакойна не заснеш. Цень гэтага пабачыш – у званы біць пачнеш.
Пах адчуеш – не супакоішся, пакуль не торкнеш усіх носам. – Кіньце глупствы. Вам, магчыма, для жыцця больш мужнасці спатрэбіцца, чым нам для смерці.
Влади́мир Семёнович Коротке́вич (белор. Уладзімір Сямёнавіч Караткевіч; 1930 — 1984) — белорусский советский писатель1, поэт, драматург, сценарист и публицист, классик белорусской литературы234.
Является одной из наиболее ярких фигур в белорусской литературе XX столетия5. Стал первым белорусским писателем, обратившимся к жанру исторического детектива67. Творчество Владимира Короткевича отличается романтической направленностью, высокой художественной культурой, патриотичным пафосом и гуманистическим звучанием. Писатель существенно обогатил белорусскую литературу в тематических и жанровых отношениях, наполнил её интеллектуальным и философским содержанием8. Наиболее известны такие произведения автора, как повести «Дикая охота короля Стаха», «Седая легенда», романы «Колосья под серпом твоим», «Христос приземлился в Гродно», «Чёрный замок Ольшанский», эссе «Земля под белыми крыльями»9610. Биография Происхождение и детство Предки Владимира Короткевича были шляхетского сословия11 и происходили из белорусского Приднепровья, из Рогачёва, Мстиславля, Могилёва и других городов.
Один из родственников писателя по материнской линии, по семейной легенде — Тамаш Гриневич (белор.)русск., принимал участие в восстании 1863—1864 годов12. Повстанцы под его командованием были разбиты, а его самого расстреляли в Рогачёве13.
Эту историю Короткевич описал в эпилоге повести «Предыстория»K 1, и в прологе романа «Нельзя забыть» («Леониды не вернутся к Земле»). Родился Владимир 26 ноября 1930 года в городе Орша (ныне в Витебская область, Беларусь) в семье интеллигентов. Отец, Семён Тимофеевич, работал инспектором по бюджету в Оршанском районном финансовом отделе. Мать, Надежда Васильевна, окончила могилёвскую Мариинскую гимназию, некоторое время работала учительницей в сельской школе под Рогачёвом, после замужества занялась домашним хозяйством. Его мама хорошо знала мировую литературу11.
В семье было трое детей14 — Владимир, его старший брат Валерий (погиб на войне), и старшая сестра Наталья (в замужестве Кучковская). Большое влияние на Владимира оказал дед, отец его матери, Василий Юллианович Гринкевич, дослужившийся до губернского казначея. Этот человек безграничной энергии и азарта, обладавший огромной физической и духовной силой, стал прототипом Данилы Загорского-Вежи в романе «Колосья под серпом твоим».
От своего деда Владимир услышал легенду «Мать Ветра» про события Кричевского восстания 1743—1744 годов и много белорусских народных легенд и преданий, и, благодаря ему, полюбил историю и природу. Многие рассказы деда стали источником для многих будущих его произведений15. Владимир с самого раннего детства интересовался историей, особенно историей Белоруссии. Также сильно он любил и природу; в детстве одной из любимых его книг была книга А. Брэма «Жизнь животных». В доме Короткевичей было много книг — и дедушкины, и книги родителей, и егоK 2.
Мальчик научился читать уже в три с половиной года, чуть позже научился писать, а создавать свои первые стихотворения начал в шесть лет16. Ещё немного позже попытался писать повествования, которые сам же и иллюстрировал. Кроме учёбы ходил в музыкальную школу. Ещё в довоенные годы отослал письмо К. Чуковскому, на которое получил ответ. К началу войны окончил три класса16. Военные годы и послевоенный период Во время Великой Отечественной войны находился с семьёй в эвакуации в Москве, на Рязанщине, в окрестностях Кунгура на Урале, позже в Оренбурге и в Киеве11.
В 1944 году вернулся в Оршу, где получил среднее образование. Его школьный друг, Леонид Крыгман, отмечал, что Владимир в свои 14 лет обладал энциклопедическими знаниями по литературе и истории17. В послевоенные годы Владимир, оршанский школьник, разместил на страницах рукописного журнала «Звоночек» несколько своих стихотворений, а также первую свою приключенческую повесть «Загадка Нефертити». Кроме того им был написан ряд рассказов и статей11. Ещё будучи восьмиклассником он уже почти полностью написал первый вариант пьесы «Мельница на Синих Омутах» (поставлена в 1959 г.)17. В 1949—1954 годах учился на русском отделении филологического факультета КГУ имени Т. Затем в нём же закончил аспирантуру.
Летом 1950 года, после первого курса филфака, в Орше им был написан первый вариант повести «Дикая охота короля Стаха»19. Один из однокурсников и друзей Короткевича, Флориан Неуважный (укр.)русск., говорил, что Владимир был душой компании, и что студенты относились с уважением к его мужеству и принципиальности20.
О своих студенческих годах, и вообще о связи с украинской землёй, которую Короткевич очень любил19, он написал в эссе «Избранная» (1982 г.), а о самом Киеве — в очерке «Мой се градок!» (1982 г.)19. Весной 1955 года он сдал экзамены кандидатского минимума и приступил к написанию диссертации про восстание 1863 года, но так её и не закончил18.
В то же время пришла и идея о написании романа на эту же тему20. В 1954—1956 годах работал школьным учителем русского языка и литературы18 в деревне Лесовичи (Таращанский район Киевской области Украины), а затем в 1956—1958 годах в родном городе, Орше11. Окончил Высшие литературные (1958 — 1960 год) (во время которых увлёкся кино и начал работу над сценариями21) и сценарные курсы (1962 год) в Институте кинематографии 22 в Москве, которая, как и Киев, оказала серьёзное влияние на формирование Короткевича как личности и художника слова21.
Творческая биография Как поэт дебютировал в 1951 году11 — опубликовал в оршанской районной газете «Ленинский призыв» два стихотворения: «Тут будет канал» (на русском языке) и «Якубу Коласу» (на белорусском языке)18). В самом начале своего творческого пути Короткевич обратился к белорусской истории и фольклору, о чём свидетельствуют его произведения «Сказки и легенды моей Родины», «Лебединый скит», сказка «Ужиная королева». Фантазия писателя раскрывается в сказке «Необычайная кошка», которую позже он доработал и назвал «Чёртов клад». В этой сказке писатель традиционный фольклорный сюжет наполнил оригинальными образами и деталями, мягким лиризмом и добродушным юмором23. Владимир Короткевич изучал, записывал, и широко использовал в своём творчестве фольклор, воспринимая его как духовное сокровище народа.
Будучи студентом он исследовал в своей дипломной работе социальные сказки и легенды в восточнославянском фольклоре. Во второй половине 1950-х годов им вынашивалась идея создания белорусской национальной эпопеи — он планировал написать около 100 томов2425, в которых должны были быть «Сказки и литература для детей в стиле Х. К. Андерсена» и «Записи фольклора»24. Несколько древних легенд про святых Николая и Касьяна, связанных с белорусским фольклором, в переводе Короткевича, были размещены в книге А. А. Назаревского «Из истории русско-украинских связей» (Киев, 1963 г.). Ряд оригинальных сказок им были созданы в 1970-е — начале 1980-х годов.
На основе одной из белорусских сказок возникла сказка «Воробей, сова и птичий суд». Несправедливость, как самое позорное для человеческого общества явление, им осуждается в сказке «Котёл с камушками», в которой органично соединились эпическая повествовательность и проникновенная эмоциональность26. В сказке «Немощный отец» писатель заостряет внимание на необходимости уважения и любви к родителям. В древние времена на белорусской земле был закон, по которому старых родителей отводили умирать в лес.
Так поначалу обошёлся со своим отцом и герой сказки Петро. Однако вскоре, наперекор установившемуся закону, он ночью тайком забрал отца. И в голодный год мудрый отец подсказывает сыну, что следует сделать, чтобы спасти людей от голода. При создании этой сказки Короткевич вероятно опирался на сказку «Старый отец» из записей А. Сержпутовского, однако при этом им была выявлена собственная авторская позиция.
В сказке автор в тактичной и деликатной дидактической форме говорит о необходимости ценить доброту и мудрость27. В 1958 году он написал сатиро-юмористическую повесть «Цыганский король», при написании которой был использован факт существования на Гродненщине в конце XVIII века цыганского «королевства». Материалом для повести послужил очерк историка А. Киркора «Народности Литовского Полесья и их жизнь», опубликованного в III томе «Живописной России» в 1882 году. Писателю удалось насыщенно, в духе фламандской школы, словесными красками описать блюда и гулянки во «дворце» Якуба Знамяровского28.
В этой повести Короткевич не только язвительно характеризует цыганское «королевство» и несуразную систему государственного управления, но и размышляет про историческую судьбу Белоруссии, затрагивая существовавшие в те времена социально-общественные и национальные проблемы29. Владимир Короткевич является автором поэтических сборников «Материнская душа» (1960 г.), «Моя Илиада» (1969 г.), «Был. Буду» (1960 г.). Он плодотворно использовал в своём творчестве достояние всемирной культуры, и одновременно был глубоко национальным творцом, высказывая особую приверженность к фольклору и историческим сюжетам (стихи «Машека», «Материнская душа», «Павлюк Багрим»). В «Балладе про Вячко, князя простых людей» (1957 г.) писатель обратился к образу князя Вячко, который в первой половине XIII века сражался против немецких рыцарей. В балладе князь показан как искренний патриот своей Отчизны.
Даже израненным, князь, как богатырь, сражался против множества врагов, и погиб в бою. Идея о самоотверженной борьбе одного со многими была характерна для творчества Владимира Короткевича30. Тема пробуждения белорусского народа в 1880-х годах была им раскрыта в рассказе «Книгоноши» (1962 г.), в котором показан бессмертный дух народа, стремление простого люда к правде и просвещению31.
Также его прозе была свойственна и романтическая поэтика. Радостью жизни наполнен рассказ «Дерево вечности», особенно места, посвящённые Полесью и полещукам. В рассказе писатель выразил своё очарование полесскими пейзажами и величием полесских песен. Образы природы раскрыты им и в романе «Колосья под серпом твоим», повести «Чазения», очерках «Колокола в безднах озёр», «Одуванчик у кромки воды». Как писатель-анималист показал себя Владимир Короткевич в рассказе «Были у меня медведи». Звучит в рассказе и сожаление о том, что нельзя вернуть назад далёкое детство, которое прошло в одном из самых красивых уголков Белоруссии, и приводятся познавательные сведения о природе32.
Владимир Короткевич профессионально изучал историю восстания 1863—1864 годов на территории Белоруссии, Литвы и Польши. Это послужило основой для рассказов «Полешук», «Синяя-синяя», романа «Колосья под серпом твоим» (1965), драмы «Кастусь Калиновский» (1965), и других поэтических произведений и публицистических статей. Отчасти этот интерес был обусловлен и тем, что в его семье хранили память о родственнике по материнской линии, одного из руководителей восстания на Могилёвщине Томаша Гриневича, расстрелянного в Рогачёве33. Этот факт лёг в основу пролога к роману «Нельзя забыть» («Леониды не вернутся к Земле» (1962). В историко-детективной повести «Дикая охота короля Стаха» (1958) писатель отобразил события 1880-х годов в одном из глухих уголков Белоруссии.
В этой повести автор постарался показать общество того времени, с его национальными, культурными и историческими особенностями, с его патриотическими идеями. Автором осуждается предательство родины, национальное и социальное зло29. Использованы приёмы детективного жанра и в написанном позже социально-психологическом и философском романе «Чёрный замок Ольшанский» (1979), в котором Короткевич рассуждает про связь времён.
В романтической повести «Седая легенда» (1960) через картины крестьянского восстания на Могилёвщине в первой половине XVII века автор осмысливает судьбу Отечества. Одним из наиболее значимых для белорусской литературы произведений является его роман «Колосья под серпом твоим»34. В этой книге, которую многие называют главной в творчестве писателя22, воссоздана широкая панорама жизни народа, передана атмосфера в обществе накануне восстания. Можно сказать, что этот роман положил начало белорусской исторической романистики34. События романа разворачиваются в 1850—1861 годах, тем не менее писателю удалось при помощи собственных размышлений и высказываний героев охватить в нём события почти целого столетия и в целом осмыслить судьбу Белоруссии в историческом контексте. Несмотря на то, что действие романа завершается описанием отмены крепостного права и расстрелом демонстрантов в Варшаве (8 апреля 1861 года), автору удалось отметить причины, вызвавшие восстание и его особенности.
Короткевич показал, что восстание было шляхетским и крестьянским, и имело национально-освободительный характер35. В 1966 году Короткевичем был написан роман «Христос приземлился в Гродно»K 3, сюжет которого основан на реальных событиях22. Толчком для его написания послужила запись из «Хроники» М. Стрыйковского о том, что в XVI веке, в начале княжения Жигимонта I, появился человек, присвоивший себе имя Христа.
В романе отражена мечта белорусского народа о явлении Христа как избавителя и спасителя. Роман представляет собой притчу, философские размышления о предназначении человека28.
В 1973 году писатель написал повесть «Листья каштанов», которая стала одной из самых автобиографичных из его произведений36. Повесть представляет собой волнующие и печальные воспоминания о нескольких месяцах, проведённых им в освобождённом от фашистов Киеве, размышления про судьбу поколения, чьё детство и юность были опалены войной. С огромной любовью и по-художественному подробно рассказал Короткевич про Белоруссию, её культуру, язык, литературу, фольклор и природу в очерке «Земля под белыми крыльями» (1977 г.). В этом очерке он охватил белорусскую историю от древних времён до 70-х годов XX столетия, затронув наиболее важные события, такие как история Великого княжества Литовского, Грюнвальдская битва 1410 года, Люблинская уния 1569 года, и другие важные моменты в истории своей родины34. Глубокими размышлениями над смыслом жизни и судьбой родной земли пронизана повесть «Ладья Отчаяния» (1978 г.). В повести использовано много аллегорических символов. Так, сама ладья Отчаяния — это Белоруссия, которая преодолевает сумрак забвения и беспамятства, воскрешается и возрождается37.
Короткевич также написал ряд пьес, эссе, статей, киносценариев. Трагедия и величие национальной истории им осмысленны в пьесах «Кастусь Калиновский» (1963), «Колокола Витебска» (1974), «Колыбель четырёх волшебниц» (1982), «Мать урагана» (1985)29. Любовью к Белоруссии наполнена и его публицистика, и литературная критика. Владимиром Короткевичем были переведены на белорусский язык произведения В. Мицкевича, И. Франко, Махтумкули, М. Владимир Короткевич писал об истории своего народа, его искусстве, культуре, духовной жизни38.
Он выступал в защиту белорусского языка и культуры, памятников архитектуры и природы. Он оказал заметное влияние на общественную, эстетическую и духовную жизнь белорусского народа39. Его произведения переведены на многие языки40. Личная жизнь В начале 1963 года Владимир Короткевич получил в Минске однокомнатную квартиру по адресу ул. Чернышевского, д. Через некоторое время из Орши в Минск к нему переехала и его мама.
Весной 1967 года они вдвоём получили квартиру на ул. Веры Хоружей, д. В том же 1967 году, осенью, во время творческой конференции по его творчеству в Бресте, Владимир познакомился с преподавательницей Брестского педагогического института Валентиной Брониславовной Никитиной (в девичестве Ваткович, 1934—1983 гг.), с которой 19 февраля 1971 года они и поженились21. Женился Короткевич довольно поздно — почти в 41 год41. Весной 1973 года они обменяли квартиру Короткевича на ул. Веры Хоружей и её комнату на трёхкомнатную квартиру на ул.
Маркса, 3642, где в дальнейшем они и проживали втроём, вместе с матерью Владимира Короткевича43. Владимир Короткевич посвятил своей супруге стихотворение «Тавры» и роман «Чёрный замок Ольшанский», который начинается словами: «В.
К., которой этот роман обещал десять лет назад, с благодарностью»43. Валентина Брониславовна стала высококвалифицированным историком, которая обладала высоким авторитетом в Институте искусствоведения, этнографии и фольклора АН БССР, награждена Государственной премией БССР44. Писатель любил много путешествовать — с друзьями и женой, в составе съёмочных групп и научных экспедиций он много исходил и изъездил по Белоруссии и другим странам, дважды бывал в Польше (1971, 1977), трижды в Чехословакии (1973, 1975, 1979)42. Последние дни февраля 1983 года были очень трагическими для писателя — в один день, 28 февраля, умерли его любимая жена и родная тётя по матери — Евгения Васильевна, у которой он жил в освобожденном в 1944 году Киеве45. В те дни, как он сам говорил, он ощущал себя на границе нервного надлома44.
В браке с Валентиной Брониславовной он прожил 12 лет, но детей у них не было. В начале июня Короткевич поехал в Оршу, в отчий дом к племяннице, где залечивал эти тяжёлые жизненные травмы. В Минск вернулся только в начале декабря. Родительское гнездо немного успокоило душевную боль.
В начале февраля 1984 года им было написано несколько стихотворений, однако в конце февраля Короткевич сильно заболел и около месяца пролежал в реанимации. Весной почувствовал себя лучше44. Незадолго до своей смерти Короткевич посетил близкие ему и дорогие края.
Он съездил в Рогачёв, в Киев на юбилейную встречу выпускников Киевского университета. 12 июля 1984 года он с друзьями отправился в поход по Припяти, где ему стало плохо, и 20 июля он вернулся в Минск42. В конце 1970-х — начале 1980-х годов Владимир Короткевич тяжело болел и умер 25 июля 1984 года. Похоронен на Восточном кладбище в Минске44. Оценка и значение творчества Опубликованная в 1964 году одна из первых повестей Короткевича «Дикая охота короля Стаха», в которой автор заявил о себе как о писателе-историке, принесла ему некоторую популярность.
Позже она была даже экранизирована. Но зато его роман «Леониды не вернутся к земле» был подвергнут резкой критике. «Официальный» критик Яков Герцович на страницах «Советской Белоруссии» упрекнул Короткевича в книжности, вторичности, а его героев назвал оторванными от жизни формалистами, которых мало интересует содержание советского искусства и его идейная направленность46. Схоже отозвался и московский рецензент Виктор Чалмаев. Проблема была в том, что выражение частного мнения авторов этих статей были восприняты как директивное указаниеK 4.
В самом рассказе речь идёт о метеоритном потоке — Леонидах, но в те годы страной руководил Леонид Брежнев, и в этом и усмотрели крамолу. Главлит в категорической форме потребовал изменить название. У самого Короткевича даже не спросили на это разрешения, и в журнале «Полымя» роман был переименован в «Нельзя забыть». А в 1965 году в том же журнале был опубликовал роман «Колосья под серпом твоим», одним из героев которого был Кастусь Калиновский. Книга очень точно отражала жизнь Белоруссии XIX века, но цензоры к ней предъявили так много претензий, что она была издана только после многочисленных правок. Немного похожую судьбу ждала роман «Христос приземлился в Гродно».
А произведения «В снегах дремлет весна» (1957 г.) и «Оружие» увидели свет только после смерти автора, что лишь подтверждало «нелюбовь» советских властей к неудобному для них писателю46. Один из исследователей творчества Владимира Короткевича, литературовед Анатолий Воробей назвал Короткевича честью и совестью белорусской литературы, писателем, который смог полностью раскрыть душу народа и его национальный характер, выявить передовые общественные и эстетические идеалы47. Народный писатель Белорусской ССР Янка Брыль характеризовал Короткевича как неутомимого труженика, литератора, который постоянно и основательно работал над собой. Также он говорил, что многие знали Владимира Короткевича как человека неисчерпаемо светлого настроения, который умел смеяться как ребёнок, всей душой любил родных людей и родную землю5. Белорусская писательница и литературный критик Людмила Рублевская говорит, что целое поколение белорусских литераторов, к которому принадлежит и она сама, «вышло из творчества Владимира Короткевича, приняв сердцем его исторический романтизм, его трагический и прекрасный миф о Беларуси»48.
У Караткевич Листья Каштанов Аудиокнига
А писатель Владимир Липский назвал Короткевича «человеческой планетой», на которой находят утешение люди разных возрастов, и где можно отыскать ответы на те вопросы, перед которыми бессильны академические учебники и опытные учителя. Поэт Николай Аврамчик, также как и Короткевич принадлежащий к фронтовому поколению, называет Владимира Короткевича белорусским романтиком. Кратко и понятно характеризовал Короткевича кинорежиссёр Валерий Рубинчик: «Гений — он и есть гений». Также Рубинчик считал, что образ Белоруссии, созданный Короткевичем, « принципиально отличается от того, что существовал до него в литературе и искусстве. Вместо описанной миллионами поколений белорусских писателей Беларуси лапотной, убогой, неприглядной Короткевич впервые показал образ Беларуси как европейского цивилизованного государства. Он рассказал о стране, где существуют не только деревенские сказки, но и большое культурное наследие, бережно хранимое поколениями, где присутствует поиск извечных истин, тех высоких материй, о которых любят рассуждать герои Короткевича48. » Короткевич стал одной из наиболее ярких фигур в белорусской литературе XX столетия.
Особенная его заслуга перед белорусской литературой — разработка исторической тематики. Он поднял в своих произведениях широкие слои национальной истории, передав дух прошедших эпох. Созданные им отличительные характеры и раскрытие богатого духовного мира своих героев связало их судьбы с судьбой народной. По словам белорусского литературного критика и литературоведа А. Л. Воробья, Владимир Короткевич для Белоруссии выполнил такую же историческую миссию, что и Вальтер Скотт в Англии, Генрик Сенкевич в Польше, Алоис Йирасек в Чехии5. Своим творчеством, выраженным романтичной окрылённостью, высокой художественной культурой, патриотичным пафосом, и гуманистическим звучанием, писатель многое сделал для пробуждения национального сознания белорусов.
Он оказался одним из наиболее талантливых и самобытных представителей того поколения белорусских писателей, которое пришло в литературу во второй половине 1950-х — начале 60-х годов5. Сказкам Короткевича свойственны натуральность звучания, занимательный сюжет, богатство фантазии и узнаваемость. В них органично переплетаются фольклор и фантастичность, таинственность и реальность. Ему удалось обновить сказочные сюжеты, поэтически и возвышенно передать народную мораль и этику, затронуть философские проблемы. И финал в его сказках чаще всего счастливый49.
Его поэзии были присущи патриотический пафос, ассоциативность мышления, проникновенный лиризм и философичность30. Своё очарование родной землёй он показал в стихотворении «Отечество». В «Белоруской песне» он создал масштабный и целостный образ Белоруссии, опоэтизировав её и поклявшись ей в преданности. Также поэзии Короткевича свойственны повышенная экспрессивность, эмоциональность, напряжённость действия, контрастность и яркость образов. Его стихи наполнены радостью и светом, и, вместе с тем, они элегично-лиричны, полны драматизма и трагизма50. Так, наполнено трагизмом стихотворение «Тростенец» об одноименном лагере смерти, организованном немецко-фашистскими захватчиками под Минском.
Многогранно и неповторимо раскрылся его талант и в прозе, которой свойственны проникновенная лирика, эпическая повествовательность и психологическая углублённость. В своей прозе Короткевич поднял широкие пласты белорусской истории, создал узнаваемые характеры, раскрыл богатый духовный мир персонажей белорусской истории50 Библиография Экранизации Владимир Короткевич был автором сценариев документальных фильмов. По его произведениям были поставлены художественные фильмы, теле- и радиоспектакли, и оперы39. Художественные фильмы. Житие и вознесение Юрася Братчика (1967 г.). Дикая охота короля Стаха (1979 г.). Чёрный замок Ольшанский (1984 г.)54.
Паром (1988 г.)58 (по повести «Паром на бурной реке»). Мать урагана (1991 г.).
Седая легенда (1991 г.) Документальные фильмы. Свидетели вечности (1964). Память (1966). Красный агат (1973)54.
Мультипликационные фильмы. Ладья отчаяния (1987)22 Оперы Седая легенда (1978 г., композитор Д. Смольский) Дикая охота короля Стаха (1989 г., композитор В. Награды В 1957 году Владимир Короткевич был принят в Союз писателей Белоруссии21.
Награды. орден Дружбы Народов (1980). премия СП Белоруссии имени Ивана Мележа (1983) — за роман «Нельзя забыть» («Леониды не вернутся к Земле»). Государственная премия БССР имени Якуба Коласа (1984 — посмертно) — за роман «Чёрный замок Ольшанский»59. Память Библиотеки.
В Витебске — библиотека-филиал № 14 им. В Новополоцке — библиотека-филиал № 6 им. В Орше — детская библиотека им.
В Таллине (Эстония) — общественная библиотека им. Владимира Короткевича63. Музей В Орше — музей Владимира Короткевича открыт в Орше (ул. Ленина, 26) в 2002 году. Экспозиция состоит из двух залов; один посвящён биографии писателя, второй — творчеству. Экспозиция включает в себя обстановку послевоенного дома на улице Космонавтов в Орше, с мебелью писателя и его собственностью. Также воссоздан фрагмент кабинета минской квартиры Короткевича64.
Памятники В Витебске установлен памятник в 1994 году (скульптор И. Казак, архитектор В. Памятник в Киеве (у здания посольства Белоруссии66).
Открыт 20 октября 2011 года. Создан белорусскими скульпторами Константином Селихановым, Олегом Варвашеней и архитектором Александром Корбутом67.
Памятник в Орше. Автор памятника — белорусский скульптор И.
Торжественное открытие произошло в дни празднования 925-летия Орши — 27 июня 1992 года. В 1939 году семья Владимира Короткевича переехала в свой дом, который был построен на высоком и живописном берегу Днепра. Во время войны дом сгорел. Памятник был открыт именно на месте сгоревшего дома68, позже перенесён в центральный городской парк Орши. Улицы Именем В. С. Короткевича названы улицы в Витебске65 и в ОршеK 769. Примечания.
Гринчик Н. Короткевич, Владимир Семёнович // Краткая литературная энциклопедия / Под. — М.: Советская энциклопедия, 1966. Станкевич Р. Мой Короткевич.
Советская Белоруссия (25 ноября 2010). Проверено 10 мая 2014.
Архивировано из первоисточника 10 мая 2014. Сегодня классику белорусской литературы Владимиру Короткевичу исполнилось бы 80 лет. Белтелерадиокомпания (26 ноября 2010). Проверено 10 мая 2014.
Архивировано из первоисточника 10 мая 2014. Жизненный путь Владимира Короткевича – от учителя сельской школы до классика белорусской литературы. СТВ (26 ноября 2010).
Проверено 10 мая 2014. Архивировано из первоисточника 10 мая 2014. Верабей, 2005,. 3.
Орша празднует юбилей Владимира Короткевича. Национальная библиотека Беларуси (26 ноября 2010). Проверено 1 апреля 2014.
Грушецкий О. Беларускі дэтэктыў. Міфы і рэальнасць (белор.) // Літаратура і мастацтва: газета. — Мн.: Издательский дом «Звязда», 2014-07-18. Архивировано из первоисточника 22 июля 2014. Ефимова, 2008,. 459—460.
Короткевич Владимир Семенович. Энциклопедический словарь (2009). Проверено 1 апреля 2014. Архивировано из первоисточника 1 апреля 2014. Гардицкий А.
Караткевіч Уладзімір // Беларускія пісьменнікі: 1917—1990. — Мн.: Мастацкая літаратура, 1994. — ISBN 5-340-00709-X.
Ефимова, 2008,. 460.
Верабей, 2005,. 4. Моряков Л.
Грыневіч Тамаш Міхайлавіч // Репрессированные литераторы, ученые, работники образования, общественные и культурные деятели Беларуси, 1794-1991. — Смоленск, 2003. Караткевіч У. Дарога, якую прайшоў // Пра час i пра сябе. 191. Верабей, 2005,. 5.
Верабей, 2005,. 6. Верабей, 2005,. 7. Уладзімір Караткевіч: асоба і творчасць.
Белорусский научно-исследовательский центр электронной документации. Проверено 28 мая 2014. Архивировано из первоисточника 28 мая 2014. Верабей, 2005,. 8. Верабей, 2005,.
10. Верабей, 2005,.
14. Владимир Короткевич (Уладзімір Караткевіч).
Лаборатория Фантастики. Проверено 26 апреля 2014. Архивировано из первоисточника 26 апреля 2014. Ефимова, 2008,. 462. Ефимова, 2008,. 463.
Верабей, 2005,. 13—14. Ефимова, 2008,. 465. Ефимова, 2008,. 465—466.
Ефимова, 2008,. 479.
Ефимова, 2008,. 480. Ефимова, 2008,. 467. Ефимова, 2008,. 469.
Ефимова, 2008,. 472—473.
Ефимова, 2008,. 474. Ефимова, 2008,. 478. Ефимова, 2008,.
478—479. Ефимова, 2008,.
477. Ефимова, 2008,. 476. Верабей, 2005,. 16. Ефимова, 2008,.
481. Верабей А.
Караткевіч Уладзімір Сямёнавіч // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі / Рэдкал.; Г.П.Пашкоў (галоўны рэд.) і інш. — Мн.: БелЭн, 1997. Анципович О. Тайная любовь писателя Владимира Короткевича.
Комсомольская правда (30 июля 2009). Проверено 4 мая 2014.
Верабей, 2005,. 15. Верабей, 2005,. 218. Верабей, 2005,.
219. Верабей, 2005,. 214. Белохвостик Н. О Владимире Короткевиче. Белорусская нива (23 июля 2004).
Проверено 5 мая 2014. Архивировано из первоисточника 5 мая 2014.
Верабей, 2005,. 206. Рублевская Л. Гений, странник, комета, или Портрет писателя в стиле коллаж. Советская Белоруссия (26 ноября 2005).
Проверено 4 мая 2014. Архивировано из первоисточника 4 мая 2014. Ефимова, 2008,. 466—467. Ефимова, 2008,. 468.
Ладдзя Роспачы. Белорусский театр «Лялька». Проверено 2 апреля 2014. Архивировано из первоисточника 2 апреля 2014. «Лясная гісторыя» (белор.). Уладзімір Караткевіч. Белорусский научно-исследовательский центр электронной документации.
Проверено 2 апреля 2014. Архивировано из первоисточника 2 апреля 2014. Архіў (белор.). Короткевича Минского ПТК электроники. Проверено 1 апреля 2014. Архивировано из первоисточника 1 апреля 2014.
Владимир Короткевич. Проверено 1 апреля 2014. Архивировано из первоисточника 1 апреля 2014. Верабей, 2005,. 204. (белор.) // Полымя.
У новым Зборы твораў Караткевіча будуць яго малюнкі і голас. Народная Газета (26 ноября 2011). Проверено 4 мая 2014.
Архивировано из первоисточника 4 мая 2014. Ретроспектива «Владимир Короткевич – на экране». Проверено 12 июня 2014.
Верабей, 2005,. 207. Библиотека-филиал № 14 им.
Короткевича ГУ «Централизованная библиотечная система г. Национальная библиотека Беларуси. Проверено 2 апреля 2014.
Архивировано из первоисточника 2 апреля 2014. Библиотека-филиал № 6 им. Короткевича сети публичных библиотек г.
Национальная библиотека Беларуси. Проверено 2 апреля 2014. Архивировано из первоисточника 2 апреля 2014. Детская библиотека им. Короткевича сети публичных библиотек г. Национальная библиотека Беларуси. Проверено 2 апреля 2014.
Архивировано из первоисточника 2 апреля 2014. Библиотека им.
Общественная библиотека им. Владимира Короткевича в Таллинне. Проверено 2 апреля 2014.
Архивировано из первоисточника 2 апреля 2014. Коркияйнен Е. Последний рыцарь белорусской истории. Фоторепортаж из Оршанского музея Владимира Короткевича. TUT.BY (2 июля 2014). Проверено 3 июля 2014.
Архивировано из первоисточника 3 июля 2014. Витебск: План города. / Редактор В. Змачинская, дизайн обложки С. — Мн.: РУП «Белкартография», 2010. — 10 000 экз.
— ISBN 978-985-508-070-2. Степнова Л.
В Киеве установили памятник Владимиру Короткевичу. TUT.BY (2 мая 2011). Проверено 5 мая 2014. Архивировано из первоисточника 5 мая 2014. В Киеве открыт памятник В. БелаПАН (20 октября 2011).
Проверено 2 апреля 2014. Архивировано из первоисточника 2 апреля 2014. Памятник В. Короткевичу в Орше. Проверено 2 апреля 2014.
Архивировано из первоисточника 2 апреля 2014. Архіўныя дакументы пра жыццё і дзейнасць Уладзіміра Караткевіча. Белорусский научно-исследовательский центр электронной документации. Проверено 2 апреля 2014.
У.караткевич Лисце Каштанау
Архивировано из первоисточника 2 апреля 2014. Произведения можно отнести к таким жанрам:.